Eve gelen orkideyi yaşatmak

Nedendir bilinmez bu bakılması çok da kolay olmayan tropik bitkiyi (her ne kadar bizim aldığımız orkidelerin hepsi ev yaşamına adapte edilmiş yapay melezler olsa da) sürekli hediye edip, alıyoruz. Her ay en az bir kez bir arkadaşın evinde, bir köşede kurumuş olan bir orkide veya “orkide hediye ettiler ölüyor ne yapsam” diye işittiğim çok oluyor. Bu yazıda en çok bilinen tür olan Phalaenopsis familyasını ‘nasıl sağ bırakabiliriz’ üzerine bir takım bilgiler vermeye çalışacağım.

Bakmak ya da bakmamak, işte bütün mesele bu!

Phalaenopsis lowii, Kaynak: Walter Hood Fitch (1817-1892) del. et lith. “Curtis’s botanical magazine” vol. 88 ser. 3 nr. 18 tab. 5351

Öncelikle bu bitkiyle ilginelip ilgilenemeyeceğinize karar verin. Arkadaşınıza ayıp olmasın diye bitkiyi elinizde tutmak yerine onu daha tecrübeli birine verin, çünkü Phalaenopsis köşede günlerce unutabileceğiniz bir bitki değildir; ayrıca yenilebilir bir bitki de olmadığından yiyip kurtulamazsınız. Buna karşın Phalaenopsis orkideler içinde bakımı en kolay olanıdır. Yeni orkidenizi diğer bitkilerinizden uzakta ve loş ışıkta bir hafta hiçbirşey yapmadan bekletin ki ilk şokunu atlatsın. Bu sırada üzerinde böcek vs. var mı diye gözlemleyin diğer bitkilerinize zarar gelmesin.

Gerekli malzemeler

Matkap, steril bir jilet ya da bıçak, orkide saksısı, orkide toprağı (esasen toprak filan değil), iki üç gün dinlendirilmiş musluk suyu, orkide gübresi, aktif karbon.

Saksı ve Harç değiştirme

Orkidenin saksısı şeffaf olmalı çünkü kökleri ışığa ihtiyaç duyar. Piyasada orkide saksısı diye satılan berbat ürünleri modifiye ederek işe başlayabilirsiniz. Bu saksıların şeffaf olmak dışında orkideye hiçbir faydası yoktur. Alttaki küçücük delikleri matkap ile genişletin ve birkaç tane daha açın. Saksının yanlarına da küçük (0,5 – 1,5 cm gibi) delikler açmanız havalandırma açısından büyük fayda sağlayacaktır. Daha estetik bir çözüm ise, beğendiğiniz bir seramik ya da çamur saksının çevresinde (şeffaf olmak zorunda değil) en az 3 – 4 cmlik delikler açmaktır.

orkide saksıları

Orkide, Epifit bir bitkidir. Yani toprakta değil, diğer ağaçların ve odunsu bitkilerin üzerinde yaşar. İhtiyacı olan nem ve besini hava ve yağmur suyu ile alır. Kimi orkide meraklıları bu nedenle orkidelerini kütüklerin üzerinde de büyütür. Siz bunu şimdilik denemeyin. Piyasada çam kabuğu ya da hindistan cevizi ağırlıklı orkide toprağı diye satılan ürünlerden alın. Poşetten çıkan parçaları eleyerek ve birkaç defa suda süzerek tozların ve küçük parçaların gitmesini sağlayın, çünkü elde etmek istediğimiz ortam çamur gibi olmamalı. Esasen orkide sphagnum yosunu ile de bakılabilir ki, size gelen orkide de bu yosunla gelmiş olabilir. Fakat sphangum ile ilgilenmek güçtür. Ortamın sıcaklığı ve sulama aralıkları çok önem teşkil eder. Bu yüzden kullanmayın.

Size gelen orkide plastik kabın içinde köklerin tıkış tıkış olduğu bir durumda gelecektir. Orkideyi çıkarmak istediğinizde alt deliklerden çıkmış olan kökler sizi zorlayabilir. Elinizle bükerek çıkarmaya çalışın başka çare yoksa jiletle kesin.  Kökleri dikkatlice inceleyin kurumuş, çürümüş, rengi siyahlanmış ya da aşırı yumuşamış olanların hepsini çekinmeden kesin. Kesim için kullandığınız makas, jilet vs. ne ise çok temiz olmasına özen gösterin yoksa bitkiniz bakteri kapabilir. (Parmağınızı kestiğinizi düşünün, bitkiye de ona göre davranın) Orkidenin köklerine yapışmış gibi olan ağaç parçalarını sökmeye çalışmayın. Ardından orkideyi güzelce dinlenmiş suyunuzla yıkayın. Kesilen köklerin uçlarına aktif karbon (akvaryumcudan ya da bulamazsanız benden alabilirsiniz) serpin. Zaten ıslak olduğu için yapışırlar. Aktif karbon zararlıları bünyesinde tutarak hastalık kapma riskini daha da düşürür. Normal kömür kullanmayın. Bir de, karbonu sadece kesik yerlerde kullanmaya özen gösterin.

Orkidenin saksısının çok büyük ya da çok küçük olması önem taşır ama piyasadaki dandik saksılar dışında doğru dürüst bir şey bulmak kolay olmayacağından bu kısmı atlıyorum.

Ameliyatın ardından orkidemizi kökler iyice sıkışacak şekilde (çünkü zaten saksının geniş delikleri havalandırma ve sulama konusunda bize çok yardımcı olacak) dikiyoruz.

Işık, Hava ve Isı

Phalaenopsis düşük ışık orkidesidir. Ama bu insana göre değil bitkiye göre düşük ışıktır. Aydınlık ve doğrudan güneş almayan bir ortam idealdir. Direkt güneş yapraklarını çok çabuk yakar. Bunu zaten yaprağın renginden kolayca anlarsınız.

Havalandırma ise orkide için yaşamsaldır. Eğer yeterli havalandırmayı sağlayamıyorsanız sağlıklı orkide bakmayı unutun.  Yazın camları açın, kışın ise gün içinde zaman zaman fan çalıştırın.

Phalaenopsis ısı konusunda oldukça dayanıklıdır. 15 – 25 derece arası idealdir ama çok daha soğuk ve sıcak ortamlarda da idare edebilirler.

Nem ve Sulama

% 75 – 80 nem Phalaenopsis için oldukça idealdir ama bir hamamda yaşamadığınız için bu nemi elde etmeniz güçtür. Eğer obsesif iseniz bebek odalarında kullanılan nemlendiriciler çok fayda sağlar. Daha basit ve sıklıkla uygulanan bir yöntem ise nem tepsisidir. Bir kabın içine çakıl taşları ve dinlenmiş su koyun. Orkide saksınızı da bu taşların üzerine oturtun. Orkidenin tabanına su değmemeli. Taşsız da iyi nem oluşmaz. Bir de suyu ara sıra değiştirin ki yosun ve bakteriler oluşmasın.

Taşlarla nem oluşturmaya bir örnek. Kaynak: Solar’s Orchid Greenhouse http://www.solarinnovations.com/

Sulamanın sıklığı ve yöntemi konusunda hemen hemen herkesin bir fikri vardır. Kimisi saksının ağırlığını filan ölçer ki ben bugüne kadar hiç beceremedim. Daha önceki yazılarda da belirtiğim gibi bunun bir formülasyonu yok. Parmağınızı saksıya daldırın çam kabukları ıslak değilse sulayın. Kışın daha az sulayın ara sıra kuruma zamanları olsun. Yazları nem kaybetmemesine özen gösterin.

Nem için teraryum müthiş bir çözümdür fakat orkide teraryumları büyüktür ve havalandırma sistemleri vardır. Fanı olmayan bir teraryumda orkideler kısa sürede çürür.

Sulama için dinlendirilmiş musluk suyu kullanın içme suyu değil. Sulamayı bol bol, suyun bir süre saksının deliklerinden akıp gideceği şekilde yapın. Gün içinde özellikle yaz mevsiminde su fısfıslayın. Yalnız ortam esintisiz ise bu faydadan çok zarar sağlar zira mantar türevleri nemli ve esintisiz ortamı çok sever.

Gübre

Garip bir şekilde çevremdeki bir çok insan, sanki kendileri sadece su içerek yaşıyormuş gibi, bitkilerin besinsiz yaşayabildiğine inanıyor. Tüm bitkileriniz için, kaktüsler de dahil, besin kullanmalısınız çünkü sudaki elementler sağlıklı yaşaması için yeterli değildir.

Piyasada satılan orkide gübrelerinden kullanabilirsiniz. Üzerinde yazan talimatları (ne zaman ve ne kadar) doğrudan uygulayın bir sorun yaşamazsınız. Bitkilerinize bunun dışında organik besinler vermeye kalkışmayın.

Sonuç

Phalaenopsis bakımının oldukça genel hatlarını burada paylaşmaya çalıştım. Buradaki genel bilgilerle orkidenizi sağlıklı bir biçimde yaşatabileceğinizi umuyorum. Daha detaylı bilgiler ve sorularınız için yorum bölümünü kullanabilirsiniz.