Marimolar neden yuvarlak?

Marimo (yosun topu) nasıl bakılır? isimli yazıda Marimoların yuvarlak şekillerine dair bilgileri ileride vereceğimi yazmıştım. Bu yazıda Marimo morfolojisi hakkında edindiğim çeşitli bilgileri sunacağım. Marimo daha önceden bildiğiniz gibi Japonca Mari “zıplayan oyun topu” –  Mo “suda büyüyen bitki” kelimelerinden oluşturulmuş bir bileşik isim. Genelde ilk kez Marimo gören insanların sorduğu ilk soru da bu top gibi şekli nasıl aldıkları. Bu soru sadece Marimo bakıcılarının değil, doğa bilimcilerinin de ilgisini çok çekiyor çünkü bu türden alışılmadık davranışlar (biz insanlar için) bize canlıların evrimi ve seçilim hakkında faydalı bilgiler sunabiliyor.

Marimonun yapısı

Marimolar üç formda bulunuyorlar ve bu üç formu sadece doğada değil akvaryumda da sergiliyorlar. Bu üç formun hepsi esasen tek bir canlı türü (A. linnaei). Marimonun aldığı formlar aşağıdaki gibi:

1)    Küresel (Marimoların küresel şekli muazzam oranlara ulaşabilir. Boyutları büyüdüklerinde küresellikleri daha da kusursuz hale gelir.)

2)    Litofit ( kayaların, kumun ya da diğer nesnelerin üzerinde büyüyen demek)

3)    Serbest dolaşan lifler şeklinde.

Serbest dolaşan lifler hem kayaların üzerindeki halımsı yüzeyleri hem de küresel şekildeki Marimoları oluşturabiliyor. (Akvaryumdaki ya da kavanozunuzdaki bu lifleri sabırla elinizle yuvarlayıp yapay olarak minik Marimolardan siz de elde edebilirsiniz)

10 cm’den büyük top şeklindeki Marimoların merkezinde bir oyuk bulunuyor. Bunun nedeni fotosentezin gerçekleşebilmesi için alg in yüzeyden en fazla 5 cm kalınlığında olması çünkü ışık daha aşağıya ulaşamıyor. 

Küresel şekildeki bu toplanmalar göl dibindeki koloniler halinde gerçekleşiyor. Gözlemler zaman zaman küçük Marimolardan oluşan çok fazla sayıda üst üste binmiş katmanların 50 cm derinliğine kadar (yani üst üste binmiş Marimoların toplam kalınlıkları) ulaşabildiğini söylüyor.

Akan Gölü’ndeki Marimolar (photo by I. Wakana)

Bir savunma mekanizması olarak zıplayan top

Liflerin neden küresel bir şekil aldığına dair çeşitli görüşler var. Bilim insanları küresel bir şekilde olmanın farklı faydalarının bulunabileceğini söylüyor. Öncelikle küresel formun alg yiyen balıklara karşı bir savunma sağlayabileceğine dair bir görüş var. (alttaki resim – şekil A) Düşünecek olursanız serbest dolaşımdaki liflerin yenilmesi balıklar için daha kolaydır. Ama Marimoların Akan ve Myvatn Gölü’ndeki balıklar tarafından ciddi bir hasara uğramadığı da başka bir gerçek. Diğer bir görüş küresel şeklin kolonin sahile sürüklenmessi sonucunda suya geri dönüşünü kolaylaştıracağını söylüyor. Yani Marimolar yanlışlıkla kumsala sürüklenirlerse pıtır pıtır yine suya dönebilirler yuvarlanarak (şekil B). Küresel form ayrıca yüzeyde biriken tortuların temizlenmesi için de büyük kolaylık sağlıyor. Böylece dalgalarla dönen Marimonun tüm yüzeyi fotosentez yapabiliyor (şekil C). (Bu nedenle siz de Marimonuzun çok uzun süre aynı yönde durmasına engel olmalısınız) Son olarak ise küresel formlar şeklideki toplanmaların, halı şeklinde yüzeydeki toplanmalara nazaran, aşırı sınırlı çevre şartlarında, marimoların biyokütlelerini arttırmak için kullandıkları bir strateji olduğu düşünülüyor. Nüfus açısından küresel Marimolar düz Marimolardan çok çok daha fazla. (şekil D).

Üst üste yığılmalar nedeniyle diğerlerinin altında karanlıkta kalan Marimolar ışığa ulaşabilir ve hayatta kalabilirler. Bunun iki nedeni var: Birincisi Marimolar fotosentez nedeniyle üretilen oksijen baloncukları sayesinde suda tümüyle batmazlar. Zaman zaman yüzeye çıktıkları görülür. Diğeri ise sudaki dalgalanma kendi etraflarında dönmelerine neden olur. Doğada küre şeklindeki toplanmaların fotosenteze daha müsait olan sürekli dalgaların olduğu sığ ortamlarda gerçekleştiği gözlemlenmiş. Bu şekilde Marimolar sürekli olarak dönerek pozisyonlarını değiştiriyorlar. Böylece hepsi ışıktan eşit bir biçimde yararlanabiliyor.

Artık Marimonuzun yuvarlak olmasının nedenlerini bildiğinize göre rahat bir uyku uyuyabilir ya da bu bilgilerle arkadaşlarınıza hava atabilirsiniz. Marimolarla ilgili bundan sonraki yazı Japonya’daki Marimo festivali hakkında (evet var böyle bir şey) olacak.  Takipte kalın!

Bu yazıdaki bir çok bilgiye bağlantıdaki makale kaynaklık etmiştir. http://www.nature.com/srep/2014/140120/srep03761/full/srep03761.html